Sự thật về niềm vui của nhà đầu tư nhỏ lẻ: Khi tâm trạng thị trường Meme coin trở thành tài sản

Một cuộc vui khác trong kỳ nghỉ

Những ngày trước kỳ nghỉ vàng Quốc khánh 11, khi thị trường chứng khoán đóng cửa, khách du lịch đổ xô đến các danh thắng, thì bên sàn giao dịch tiền mã hóa lại diễn ra câu chuyện hoàn toàn khác. Một số Meme coin ít người biết đến đã trong vòng vài ngày, vốn hóa thị trường tăng gấp hàng chục lần. Meme4, PALU, các tên token sáng tạo đa dạng, nghe như đùa nhưng lại khiến một số người tham gia sớm thu về lợi nhuận trên bảng cân đối kế toán ngay lập tức vượt mốc triệu đô la Mỹ. Cộng đồng sôi sục, nhiều KOL nhiệt tình chia sẻ, như thể đã phát hiện ra cỗ máy in tiền thật sự.

Nhưng không khí náo nhiệt ấy không duy trì được lâu. Kể từ ngày 9 tháng 10, đợt coin này đồng loạt quay đầu giảm giá. Mức giảm đáng kinh ngạc — có cái giảm tới 95% trong ngày, hơn mười vạn nhà giao dịch bị thanh lý trong một đêm, tổng số tiền thanh lý lên tới 6.21 tỷ USD.

Câu chuyện đổi đời trong một đêm nhanh chóng trở thành kỷ lục thua lỗ đau lòng nhất.

Thật ra, cảnh tượng này không còn xa lạ.

Từ Phố Wall đến giới tiền mã hóa, logic đang thay đổi

Bạn còn nhớ vụ GameStop năm 2021 chứ? Các nhà đầu tư nhỏ lẻ trên Reddit tập hợp lại, đẩy giá cổ phiếu của một nhà bán lẻ game sắp phá sản lên mức cao chót vót, buộc các quỹ đầu cơ phải tháo chạy sạch sẽ. Ủy ban Chứng khoán Mỹ (SEC) gọi đó là “bước ngoặt của tài chính hành vi”. Dù giá cổ phiếu bất thường, nhưng miễn là giao dịch thật, thông tin đầy đủ, thì đó vẫn được xem là “một phần của thị trường”, theo cách chơi của người Mỹ.

Logic nền tảng của Mỹ rất đơn giản: Hãy để bong bóng xuất hiện, chính bong bóng là khởi nguồn của sự tiến hóa của thị trường.

Nếu đợt sóng Meme coin này xảy ra ở Nasdaq, câu chuyện sẽ hoàn toàn khác. Phố Wall sẽ phản ứng nhanh chóng, các sản phẩm tài chính mới ra đời — như ETF “Meme Stock”, biến cảm xúc xã hội thành các yếu tố đầu tư; tờ Wall Street Journal sẽ dành cả trang để bàn luận về “kỷ nguyên mới của chủ nghĩa tư bản nhỏ lẻ”; SEC sẽ mở cuộc điều tra “thao túng thị trường qua mạng xã hội”, và cuối cùng kết luận có thể là: đây không phải lừa đảo, mà là phản ứng tự nhiên của thị trường tài chính qua thuật toán và truyền thông dựa trên cảm xúc nhóm.

Nhưng nếu chuyện này xảy ra ở Sở Giao dịch Chứng khoán Shanghai (SSE) thì sao?

Phản ứng sẽ nhanh hơn nhiều. Cơ quan quản lý lập tức cảnh báo rủi ro, truyền thông khuyên nhà đầu tư nên tỉnh táo, dư luận gọi đó là “biến động thị trường do đầu cơ”, chính sự kiện này trở thành bài học cho nhà đầu tư. Triết lý thị trường của Trung Quốc là “ổn định mà tiến bộ” — có thể náo nhiệt, nhưng phải có trật tự; đổi mới thì hoan nghênh, nhưng ai nấy phải gánh chịu rủi ro.

Meme coin sống trong thế giới thứ ba

Điều kỳ diệu của thị trường crypto chính là ở đây. Nó không bị SEC giám sát, cũng không thuộc phạm vi của bất kỳ ủy ban chứng khoán nào. Đây là một vùng đất ngoài pháp luật, hoàn toàn do mã code, thanh khoản và các câu chuyện tự tổ chức trong một môi trường xám.

Nơi đây đã xảy ra một sự hòa quyện kỳ diệu — cơ chế đầu cơ xã hội kiểu Mỹ (phân tán thông tin + động năng nhóm) và tâm lý giàu có dân gian Trung Quốc (sự đồng cảm của cộng đồng + cảm giác thuộc về cộng đồng) đã kết hợp lại.

Các sàn giao dịch không còn đóng vai trò trung lập trong việc ghép nối, mà trở thành “người tạo dựng câu chuyện”; các KOL từ khán giả trở thành “bộ khuếch đại giá”; nhà đầu tư nhỏ lẻ trong vòng lặp của thuật toán và sự đồng thuận vừa tự thưởng cho mình, vừa tự tiêu hao. Thay đổi căn bản nhất đã đến:

Quyền quyết định giá không còn nằm ở dòng tiền, mà ở tốc độ câu chuyện và mật độ đồng thuận. Chúng ta đang chứng kiến sự ra đời của một hình thái vốn mới: cảm xúc vốn. Nó không có báo cáo tài chính, chỉ có biểu tượng văn hóa; không có nền tảng doanh nghiệp, chỉ có đường cong đồng thuận; không theo đuổi lợi nhuận hợp lý mà chỉ mong muốn giải phóng cảm xúc.

Dữ liệu kể sự thật

Nhìn số liệu là rõ ngay: trong 9 tháng đầu năm 2025, 90% các Meme coin hàng đầu đã mất giá trị hoàn toàn; trong quý II, có 65% các coin mới phát hành mất hơn 90% giá trị trong vòng sáu tháng. Đây không phải là biến động bình thường của một ngành mới nổi, mà giống như một cuộc săn vàng kỹ thuật số, đa phần những người đào vàng đều trắng tay, chỉ có những người bán dụng cụ mới kiếm được lợi nhuận ổn định.

Vấn đề nằm ở chỗ này: Khi tiền tệ bắt đầu kể chuyện, toàn bộ logic của thị trường tài chính toàn cầu đã bị viết lại.

Quy tắc của thị trường truyền thống là giá phản ánh giá trị; còn trong thị trường crypto, giá tạo ra giá trị. Đây là biểu hiện cực đỉnh của phi tập trung, cũng có thể là giới hạn của việc từ bỏ trách nhiệm. Khi câu chuyện nuốt chửng dòng tiền, cảm xúc trở thành tài sản có thể giao dịch, tất cả chúng ta đều trở thành chuột bạch của cuộc thử nghiệm này.

Con đường phía trước

Ngành Web3 hiện đứng trước ngã rẽ. Tiếp tục đắm chìm trong cuộc vui “chủ nghĩa cảm xúc tạm thời”, hay bình tĩnh xây dựng nền tảng “hệ sinh thái dựa trên giá trị dài hạn”?

Phương án thực sự rõ ràng: Tăng cường cơ chế tự quản lý của cộng đồng, đưa vào các khung khổ minh bạch hơn, xây dựng giáo dục nhà đầu tư thực sự hiệu quả. Chỉ có như vậy, công nghệ phi tập trung mới thật sự thúc đẩy sự công bằng của tài chính toàn cầu, chứ không trở thành công cụ cắt lưỡi.

Lần tới khi thấy một KOL đột ngột ca ngợi “đồng coin trăm lần”, hãy dừng lại ba giây và tự hỏi: Tôi đang tham gia vào làn sóng đổi mới tài chính, hay đang trả tiền cho sự tự do của người khác? Khi tiền bắt đầu kể chuyện, FOMO (sợ bỏ lỡ) chẳng còn là thứ bạn cần nhất nữa. Điều bạn cần nhất chính là khả năng giữ bình tĩnh để suy nghĩ.